Óhefðbundnar tjáskiptaleiðir

Flestir tjá sig með talmáli, þ.e. orðum eða hljóðum, en þeir sem hafa tal- eða tjáskiptaörðuleika tjá sig með óhefðbundnum tjáskiptaleiðum sem geta verið tákn, svipbrigði, hreyfingar handa, bendingar eða myndir og er þá talað um að þeir noti óhefðbundnar tjáskiptaleiðir (Augmentative and Alternative Communication, AAC).

Dæmi um óhefðbundnar tjáskiptaleiðir eru Bliss tungumálið, táknmál, PCS (Picture Communication Symbols) og Tákn með tali.

Óhefðbundnum tjáskiptum eru skipt í tvo flokka benditákn og hreyfitákn.

BENDITÁKN:

Þau geta verið í ýmsu formi s.s. einfaldir hlutir sem bent er á, myndir s.s. Pictocram myndir, Bordermaker myndir, PECS myndakerfi eða Bliss táknkerfið. Bliss er þannig að endalaust er hægt að þróa ný tákn og þar með “réttari” setningar.

EINKENNI BENDITÁKNA:

  • Fela í sé hluti, myndir, myndmál, táknmyndir (sér eða með öðru).
  • Þarfnast utanaðkomandi búnaðar.
  • Kalla ekki á þekkingu viðmælenda, þ.e. sá sem er að tala við þann sem notar benditáknin þarf ekki nauðsynlega að kunna skil á þeim ef hann kann að lesa, því þýðing hvers tákns er oft skrifað fyrir ofan eða neðan. Mikil þróun hefur verið í tæknibúnaði, eins og rofum og forritum.

HREYFITÁKN:

Þau byggjast á hreyfingu líkamans s.s.látbragði, svipbrigði, bendingum og táknum t.d. íslenska táknmálið og tákn með tali (TMT).

  • Einkenni hreyfitákna t.d. Íslenska táknmálið:
  • Er sjálfstætt “tungumál” og er móðurmál heyrnarskertra.
  • Kallar á sérþekkingu til að geta notað og skilið það.
  • Kallar ekki á sértækan búnað.
  • Kallar á góða hreyfigetu og þar með fínhreyfingar.
  • Er ekki hægt að blanda saman við önnur hreyfitákn s.s. lófamál.
  • Eru ólíkt talmálinu hvað varðar beygingar og setningauppbygging.

TÁKN MEÐ TALI:

  • Notað af heyrandi fólki með tal/og eða málörðuleika.
  • Málfræðin kemur ekki fram í táknunum.
  • Kallar ekki á utanaðkomandi búnaðar.
  • Kallar á þekkingu þess sem talar við viðkomandi.
  • Um er að ræða náttúruleg tákn s.s bendingar, látbragð og svipbrigði að viðbættum táknum úr táknmáli heyrnarskertra.
  • Áherslan er lögð á að tákna lykilorð hverrar setningar.

ISAAC (International Society for Augmentative and Alternative Communication) eru alþjóðleg samtök sem hafa það að markmiði að auka útbreiðslu og þekkingu fólks á notkun óhefðbundinna tjáskiptaleiða. Markmið samtakanna er að auka lífsgæði þeirra sem eiga við tjáskiptaörðuleika að stríða og stuðla að sem bestu samskiptum fyrir einstaklinga með flóknar tjáskiptaþarfir. Samtökin vinna að því að auka við og styðja rannsóknir og þróun á sviði óhefðbundinna tjáskiptaleiða.

ISAAC var stofnað 1983 og eru meðlimir samtakanna frá yfir 50 löndum. Alþjóðaskrifstofa samtakanna er í Toronto í Kanada en 15 lönd hafa sérstakar ISAAC deildir (Chapters). Á Íslandi er ekki starfandi sérstök ISAAC deild en Íslendingar geta verið meðlimir í deildum annarra landa. Allir geta gerst aðilar í ISAAC.